شب يلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرين روز پاييز يعني ۳۰ آذر شروع ميشود و با طلوع آفتاب در اولين روز زمستان يعني اول دي به پايان ميرسد. اين شب از تمام شبهاي سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن ميگرفتند.
يلدا واژهاي سُرياني به معناي زايش و تولد است. ابوريحان بيروني، دانشمند همه فن حريف و تقويمشناس، از شب يلدا با نام ميلاد اكبر ياد ميكند؛ و منظور از اين نام را ميلاد خورشيد دانسته است. همچنين شب چله همان شب يلدا است و چون از فرداي اين شب، چله بزرگ زمستان آغاز ميشود به آن شب چله ميگويند. چله تابستان از تير و چله زمستان از دي ماه شروع ميگردد. چله بزرگ زمستان، كه درست بعد از شب يلدا آغاز ميشود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بيشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول ميكشد. پس از آن، چله كوچك است كه تا اول اسفند ادامه دارد. در اين مطلب از مجله دلتا با رسوم شب يلدا و طولاني ترين شب سال از نظر علمي آشنا ميشويد.
تاريخچه شب يلدا
تاريخچه شب يلدا به گذشتههاي بسيار دور برميگردد. اما قدمت دقيقش مشخص نيست. برخي باستانشناسان، تاريخ شب يلدا را هفت هزار سال ميدانند. آنها به ظروف سفالي دوره پيش از تاريخ، استناد ميكنند. اين ظروف داراي نقوش حيوانيِ ماههاي ايراني، مانند قوچ و عقرب هستند. البته اين نقوش در كتيبهها و يافتههاي باستانشناسي كمياباند. با همه اينها آنچه به عنوان شب يلدا رسميت يافته، به حدود ۵۰۰ سال قبل از ميلاد برميگردد. يلدا در زمان داريوش يكم به تقويم رسمي ايرانيان باستان، وارد شده است.
از دلايل برپايي شب يلدا ميتوان به دو مورد اشاره كرد: اول پيروزي روشنايي و نور بر تاريكي و ديگري شب تولد مهر و ميترا (خورشيد) و آغاز خلقت.
گردش زمين به دور خورشيد و تغيير فصلها
ميدانيم كه زمين در طول يك سال (حدود ۳۶۵ روز و ۶ ساعت)، يك دور كامل به دور خورشيد ميچرخد. زمين ما در فضا با زاويه ۲۳.۵ درجه در مدار خود به دور خورشيد ميچرخد. همين ويژگي دليل به وجود آمدن فصل ها است. زيرا نيمكره جنوبي و شمالي زمين با توجه به زاويه محور زمين در هر زمان از سال، نور خورشيد را با زاويهاي خاص دريافت ميكنند.
با توجه به شكل بالا در اول فصل بهار و پاييز (بالا و پايين) نيمكره شمالي و جنوبي با زاويهاي برابر از نور خورشيد استفاده ميكنند و طول شب و روز برابر است (اعتدال بهاري و پاييزي.) از طرف ديگر در ابتداي تابستان (سمت راست) خورشيد به نيمكره شمالي عمود و به نيمكره جنوبي مايل ميتابد. بنابراين در نيمكره شمالي تابستان و در نيمكره جنوبي زمستان است (انقلاب تابستاني). در نهايت در ابتداي زمستان (سمت چپ)، خورشيد به نيمكره جنوبي عمودتر از نيمكره شمالي ميتابد. در نتيجه در نيمكره شمالي زمستان و در نيمكره جنوبي تابستان خواهد بود (انقلاب زمستاني.)
با عبور از فصل بهار و رسيدن به تابستان هر روز ارتفاع خورشيد در آسمان بيشتر ميشود و طول روز بيشتر و طول شب كمتر ميگردد تا جايي كه به اول تير، يعني انقلاب تابستاني ميرسيم. اما در مقابل پس از اعتدال پاييزي ارتفاع خورشيد در آسمان كم ميشود. همچنين با نزديك شدن به فصل زمستان، طول روز كوتاه و طول شب بلند ميگردد. تا زماني كه به اول دي ماه ميرسيم. در اين روز كه به انقلاب زمستاني معروف است، طولاني ترين شب سال يا شب يلدا را خواهيم داشت.
نقطه انقلاب زمستاني
از ديد نجومي دايرهالبروج كه مسير حركت ظاهري سالانه خورشيد نسبت به زمين است با استواي سماوي كه از امتداد استواي زمين بر كره سماوي بدست مي آيد، ۲۳.۵ درجه زاويه دارند. انقلاب زمستاني لحظهاي است كه خورشيد از ديد ناظر زميني در بيشترين فاصله زاويهاي با صفحه استوا ميرسد.
در اول دي ۱۳۹۹ خورشيد در ساعت ۱۳:۳۲ به نقطه انقلاب زمستاني ميرسد.
همچنين بخوانيد:
بسياري از ستارههاي مشابه خورشيد ميزبان سيارات سكونت پذير هستند
خشك شدن اقيانوس هاي مريخ با طوفانهاي ويران كننده
احتمال وجود زندگي در زير سطح مريخ
زمين، تنها جهان اقيانوسي در منظومه شمسي نيست
با مجله دانستني دلتا همراه باشيد